Waarom schrijf je een boek over apen? Hoe kom je erop? Die vraag kreeg ik regelmatig toen ik vertelde dat ik een boek over apen aan het schrijven was.
Ik zal je vertellen waarom.
Omdat apen (of beter gezegd primaten) geweldig zijn.
Ik werkte vier jaar bij Apenheul op de afdeling Educatie. Daar groeide mijn liefde voor apen met de dag.
Ik luisterde naar het gezang van de gibbons, het gebrul van de brulapen en het getjirp van de doodshoofdapen. Ik keek naar de imposante lijven van de gorilla’s, telde de ringen van de ringstaartmaki’s, bekeek de manier waarop de klauwapen verticaal een boom in klimmen, sprong als een sifaka (nou ja, ik probeerde het…) en liep tussen de berberapen en halfapen door.
Omdat er zoveel interessants over primaten te vertellen is! Wist je bijvoorbeeld dat mensen en vooral mensapen veel overeenkomsten hebben? De manier waarop mensapen elkaar en hun omgeving in de gaten houden, elkaar troosten, met elkaar ruzie maken en het ook weer goedmaken. De manier waarop ze met het verlies van een van hen omgaan, zich ’s avonds terugtrekken om te gaan slapen, hun jongen opvoeden en beschermen. De manier waarop ze eten, op een richeltje zitten, ‘gereedschap’ gebruiken.
Maar er zijn natuurlijk ook verschillen. Ik poep en plas heus niet overal waar ik toevallig zit, draag graag kleding en klim niet soepel een boom in. En wist je dat het DNA van bonobo’s en chimpansees voor 98,5% met dat van de mens overeenkomt?
Omdat… het niet goed gaat met primaten. Veruit de meeste soorten worden (ernstig) met uitsterven bedreigd. Er zijn verschillende redenen waarom een soort dreigt uit te sterven, maar bijna altijd hebben de redenen met de mens te maken: houtkap, jacht, ziektes, etc. Als we niets doen, zijn er straks geen half-, mens- en apen meer (primaten nog wel, want daarvan lopen er nog bijna 8 miljard op de aarde rond). En dat is niet goed.
Omdat… ik graag wil laten weten dat er gelukkig verschillende goede natuurbehouds-projecten zijn, zoals het Apenheul Natuurbehoudsfonds (ANF). Het ANF steunt verschillende natuurbehoudsprojecten over de hele wereld om apen en hun leefgebieden in het wild te beschermen. Het zijn projecten waar de apen, de natuur én de lokale bevolking iets aan hebben. En daar draag ik graag mijn steentje aan bij. Daarom doneer ik de eerste € 500 van de verkopen van Eén aap is geen aap aan dit fonds. Want een wereld zonder apen is voor mij ondenkbaar.
Eén aap is geen aap: vanwaar de titel
Allemaal goede redenen om een boek over apen te schrijven. Maar wat is een aap eigenlijk? En vanwaar de titel van mijn boek?
Eén aap is geen aap, want een aap behoort altijd tot een soort. En er bestaan wereldwijd zo’n 315 verschillende apensoorten. Dat zijn er teveel om in een boek over apen te zetten, dus ik heb het er op 65 gehouden. Al deze verschillende apensoorten behoren tot een en dezelfde familie en dat is de familie van de primaten. Bij de familie van de primaten behoren niet alleen die 315 verschillende apensoorten: ook halfapen en mensapen horen daarbij.
Wees gerust, een halfaap is echt geen halve aap, hoor. Halfapen heten zo, omdat ze op apen lijken, maar zich op een andere manier ontwikkeld hebben. Daardoor zijn er ook best veel verschillen tussen halfapen en echte apen. Maar toch horen ze absoluut in een boek over apen. En een mensaap = nou ja, een mensaap is een aap die qua bouw veel op de mens lijkt.
Alles bij elkaar opgeteld leven er wereldwijd zo’n 479 primatensoorten.
Boek over apen: waar leven apen en halfapen?
Ongelooflijk maar waar: meer dan de helft (zo’n 65%) van alle (half-)apensoorten leeft in slechts vier landen: Brazilië, Madagascar, Indonesië en Congo.
Hoe leven apen met elkaar samen?
Apen leven op verschillende manieren met elkaar samen. Hoe? Dat hangt af van de soort. Toch kun je over het algemeen zeggen dat er drie verschillende manieren zijn om samen te leven: in familieverband, in groepsverband of (semi-)solitair.
Familiegroepen zijn kleine, sociale groepen. De meeste familiegroepen bestaan uit een mannetje en een vrouwtje en hun jongen. Er zijn ook familiegroepen waarin naast het paartje en hun jongen een extra mannetje of vrouwtje leeft, die geen familie van het paar is. Hoe dan ook, in een familiegroep is er één mannetje en een vrouwtje die een dominant paar vormen. Zij zijn de baas en bepalen alles voor de rest van de familiegroep.
En zoals bij de meeste apensoorten die in familieverband leven, is het paartje monogaam. Dat betekent dus dat het mannetje en het vrouwtje hun hele leven bij elkaar blijven. Ze paren alleen met elkaar en krijgen samen jongen. Op een gegeven moment verlaten de jongen de familiegroep. Ze gaan op zoek naar een partner om een eigen familiegroep/gezin te stichten.
Groep of gezin?
Groepen kunnen groot zijn, groter of nog groter, maar een groep kan ook uit een paar apen bestaan. Hoe een groep is samengesteld, hangt af van de soort. En zelfs hoe en door wie een groep wordt geleid, is verschillend. In een harem is één volwassen man de leider. Hij leeft samen met een aantal vrouwtjes en hun jongen. De leider zorgt voor de groep, beschermt hen en bepaalt waar ze naartoe gaan.
De leider is de absolute baas
Een andere manier van samenleven is een grote groep met één leider, vaak een man. Zo’n groep bestaat uit meerdere volwassen mannen en vrouwen en hun kinderen. De volwassenen zijn geen familie van elkaar. De mannen beschermen de vrouwen en alle jongen.
De leider van de groep is de hoogste in rang en is dus de baas. Daaronder komen de andere dieren. Iedere aap kent zijn plaats binnen de groep en heeft z’n eigen rang. Hoe hoger je rang, hoe beter je plek in de groep is en hoe fijner je het hebt; je bent de baas over dieren met een lagere rang, krijgt het beste voedsel, mag als eerste eten, krijgt de beste slaapplekken, etc. Je rang is dus erg belangrijk in een groep. En die rang? Die krijg je van je moeder mee bij de geboorte. Is je moeder hoog in rang, dan krijg jij automatisch een hogere rang in de groep. Is je moeder laag in rang? Tja, dan ben jij ook laag in rang.
De leider van de groep
De leider zorgt voor de groep. Zo beschermt hij de groep, leidt ze naar voedsel en veilige slaapplekken en bewaart de rust in de groep. Makkelijk is het niet, hoor, de hoogste in rang zijn. Hij moet zich constant bewijzen, altijd klaarstaan om een gevecht aan te gaan en de rust in de groep bewaren. Als leider kun je van je leidersplek worden verstoten door bijvoorbeeld een jonger dier dat de leider wil worden. De leider wordt omringd door andere dieren met een hoge rang.
De jongen worden binnen de groep geboren. Dat is hun geboortegroep. Bij sommige apensoorten verlaat het vrouwtje de geboortegroep en bij andere apensoorten verlaat het mannetje de geboortegroep.
Heel grote groepen bestaan vaak uit verschillende kleinere groepen: subgroepen. Overdag gaan de subgroepen hun eigen weg, vooral om op zoek te gaan naar voedsel. Aan het einde van de dag zoeken al die groepjes elkaar weer op om samen te slapen. Wel zo veilig! Binnen de kleinere groepen is meestal één man of vrouw de leider (dominant dus). Overdag houden de subgroepen wel contact met elkaar. Vaak doen ze dat met geluiden. Zo weten ze waar de andere subgroepen zijn en kunnen ze elkaar voor gevaar waarschuwen.
Soms worden groepen gevormd uit vrijgezelle mannen. Meestal zijn dit jonge mannen die uit hun geboortegroep zijn gezet, omdat ze de leeftijd hadden dat ze op zoek moesten gaan naar een partner.
Maar welke samenstelling een groep ook heeft, er is één belangrijke overeenkomst: hiërarchie.
De voordelen van het groepsleven? Het is veiliger, je bent als individu minder kwetsbaar voor roofdieren, je kunt makkelijker en sneller voedsel vinden, je helpt elkaar om de jongen te beschermen en groot te brengen, jongen leren door na te apen hoe ze met elkaar moeten omgaan en hoe ze kunnen overleven en het makkelijker om een partner te vinden.
Tipje van de sluier van mijn boek over apen
Nou, zoals je zult merken heeft een boek over apen heel wat voeten/poten in de aarde. En dit is nog maar het begin: in mijn boek over apen geef ik ook uitgebreide beschrijvingen van wel 65 soorten, waaronder gorilla’s, noordelijke talapoin, berberapen, huzaarapen en gibbons. De wereld van apen is uitgebreid en je zult apen in alle vormen en maten zien, met natuurlijk veel foto’s en illustraties.
Hopelijk heb ik hier een tipje van de sluier opgelicht van wat je in mijn boek kan verwachten. Het gaat je hopelijk verrassen. Ik hoop dat je net zo verliefd wordt op apen als ik ben!